راه های ارتباطی وترانسپورت درافغانستان
راه های ارتباطی و ترانسپورت در افغانستان
مقدمه
پدیده ترانسپورت و ترانزیت انسان ها و کالاهای تجارتی، یکی از عوامل بسیار مهمی است که در هر عصر و در هر محدوده مکانی و زمانی، در رشد و شکوفایی اقتصاد ملت ها و ایجاد رفاه اجتماعی مردم در جوامع مختلف، رول عمده یی را بازی کرده و نقش تعیین کننده داشته است.
در دنیای امروز انواع سیستم های ترانسپورتی و ترانزیتی وجود دارد. سیستم های ترانسپورت زمینی، ریلی و هوایی از عمده ترین این سیستم ها هستند که فعلاً نقش عمده و اساسی را در نقل و انتقالات انسان و کالاها و مواد مختلف بر عهده دارند و انکشاف سیستم های ارتباطی و اطلاع رسانی و به وجود آمدن سیستم الکترونیکی در این عرصه که باعث تبادل اطلاعات در سطح بسیار بالا و در وقت و زمان کم شده است، بیش از پیش به توسعه بخش های مختلف حمل و نقل و ترانسپورت انجامیده است.
در اقتصاد امروز نیز به بخش ترانسپورت و حمل و نقل توجه خاصی صورت میگیرد و همواره سعی بر آن است تا از مناسب ترین سیستم حمل و نقل که از لحاظ اقتصادی به صرفه، از لحاظ زمانی در برگیرنده وقت کم و از لحاظ رفاه و آسایش دارای تجهیزات و امکانات مدرن برای راحتی هر چه بیش تر مسافرین و ایمنی هر چه بیشتر مواد و کالاهای انتقالی باشد، استفاده گردد.
همین گونه است اهمیت و نقش راه های مواصلاتی و سیستم های ترانسپورتی در افغانستان. در شرایطی که افغانستان محاط به خشکی است و از سوی دیگر نیز موقعیت جغرافیایی افغانستان به نحوی است که پیوند دهنده کشورها و مناطق مختلف آسیا می باشد، احیا و انکشاف سیستم های ترانسپورتی می تواند نقش مهمی را در رشد و توسعه اقتصاد و تجارت در کشورمان بازی کند.
پس باید به احیای سیستم های حمل و نقل و ترانسپورتی کشور که یکی از زیربناهای بسیار مهم اقتصادی در هر کشوری به شمار می روند، بپردازیم.
راههای افغانستان
بخش اول: ترانسپورت زمینی
تونل سالنگ: با طول ۲۶۷۶ متر به صورت فنی ساخته شده که عرض آن به طور عموم به هفت متر بالغ میگردد. عرض کانکریت و یا قیر آن به شش متر و ارتفاع تونل به هفت متر میرسد.
راه پلخمری-مزارشریف و شبرغان: کار نقشه برداری راه پلخمری-مزار شریف و شبرغان که ۳۶۰ کیلومتر طول دارد به کمک روسی ها انجام یافته است. این راه نسبت به راه پیشین ۴۰ کیلومتر کوتاه تر میباشد. این یکی از شاهراه های بزرگ کشور بوده که شهرهای عمده مانند پلخُمری، ایبک، خلم، مزارشریف، بلخ، آقچه و شبرغان را با هم وصل مینماید.
راه کابل به قندهار: این راه یکی از راههای درجه اول ترانزیتی افغانستان بوده که ولایت های مهم کشور را با هم ارتباط میدهد. با پایان ساخت این راه ارتباط میان قندهار و سپین بولدک را از یک طرف و نقاط عمدهٔ کشور چون غزنی، مقر، قلات را از طرف دیگر تأمین کرده است.
راه قندهار-هرات و تورغندی: این شاهراه یکی از مدرنترین شاهراه های افغانستان شمرده شده که تقریباً تماماً از کانکریت ساخته شده است. طول این راه یعنی از قندهار الی تورغندی (قره تیپه) ۶۷۴ کیلومتر بوده، دوازده متر عرض دارد که بخش کانکریتی آن به هفت متر میرسد. مقاومت این راه زیاد بوده و در ایام تابستان نسبت گرمی هم تخریب نمیگردد.
راه اسلام قلعه به هرات: بعد از آنکه راه کابل-قندهار و هرات تکمیل گردید، اتصال راه هرات و اسلام قلعه (نقطه مرزی با ایران) یک امر ضروری پنداشته شده راه عمدهٔ ترانزیتی بین هرات و مشهد را تشکیل میدهد. کار ساخت این راه در سال ۱۳۲۳ آغاز شده و در سال ۱۳۴۶ به پایان رسید. این شاهراه در تمام سال فعال بوده یک شاهراه عمده بشمار می آید.
شاهراه حلقوی افغانستان
جاده حلقوی یا سرک حلقوی افغانستان: پروژه ای است به طول حدود ۳۳۶۰ کیلومتر که چهارده ولایت افغانستان را به هم وصل مینماید. این شاهراه از کابل شروع شده پس از گذشتن از ولایات پروان، بغلان، سمنگان ، بلخ، شبرغان، میمنه بادغیس، هرات، فراه، هلمند، قندهار، غزنی و وردک به طور حلقوی دوباره به کابل می رسد.
تقسم بندی سرکهای افغانستان
وزارت فواعد عامه افغانستان در سال ۱۳۸۶ استراتیژی خود را ساخت. بدین وسیله شاهراهای افغانستان را به سه شکل نامگذاری نموده اند: سرکهای منطقوی، سرکهای ولایتی، سرکهای ملی.
اهمیت اقتصادی راه های زمینی در افغانستان
به هر اندازه یی که سرک ها و شاهراه ها با کیفیت عالی و استندرد در وضعیت خوب قرار داشته باشند، توام با آن با استفاده از وسایل و وسایط ترانسپورتی مجهز، مارکیت خریداران و فروشندگان نزدیکتر شده و تفاوت قیمت که از رهگذر مصارف بلند ترانسپورت به وجود می آید، از بین خواهد رفت.
البته در موجودیت همچو شرایط زارعین و صنعتکاران به سهولت میتوانند محصولات خود را به مارکیت های مناسب با ترانسپورت خوب در وقت کم و با مصارف کمتر عرضه نمایند. پس واضح میگردد که در صورت عدم موجودیت راه های درست و اساسی فعالیت خدمات سیستم ترانسپورت به وجه احسن امکان پذیر نبوده و منجر به عدم پیشرفت سکتورهای زراعت، صنعت، تجارت و سایر سکتورهای اقتصاد ملی میگردد.
بر علاوه راه های مناسب ترانسپورتی، قوه انرژی، تخفیف مالیات، نزدیک به محل فروش و غیره عواملی هستند که تاثیر مستقیم بر انتخاب محل تاسیس تصدی ها داشته و باید در پلان گذاری محل تصدی ها جداً مدنظر گرفته شوند.
راه آهن (ریل آهن)
نخستین پروژه ساخت راه آهن را در افغانستان بریتانیایی ها پیشنهاد کرده بودند. به محض این که ملکه ویکتوریا به عنوان امپراطور هند شناخته شد، در سال 1879 بریتانیایی ها تصمیم گرفتند که در قندهار راه آهن احداث کنند. این مسیر را آنان تا کویته بازسازی کردند ولی پس از آن امیرعبدالرحمن خان فرمانروای افغانستان از اجرای پروژه ساخت راه آهن جلوگیری نمود. در عصر امان الله خان (1929-1919م) توسط انجنیران آلماني در حد بسیار محدود از كابل تا دارالامان به اجرا در آمد.
در پایان سال 2008 آلمان پیشنهاد ساخت راه آهن حیرتان - مزار شریف را ارائه کرد. البته پوشیده نیست که با باز شدن این شعبه انتقال وسایل نظامی آلمان به شمال افغانستان انجام می شد، از آن جایی که آلمان اجازه دارد از راه زمین و از اقلیم روسیه این کار را صورت دهد.
چنین ایده خوبی به زودی مورد توجه ازبکستان قرار گرفت. " راه آهن ازبکستان " بی درنگ از بانک توسعه آسیایی قرضه گرفت و کار ساخت 75 کیلومتر راه آهن را از بندر حیرتان تا میدان هوایی مزار شریف آغاز نمود. ساخت این مسیر تا پایان سال 2010 ادامه پیدا کرد و فعلاً یگانه خط راه آهن فعال در افغانستان میباشد.
بخش دوم: ترانسپورت هوایی
افغانستان برای اولین بار بعد از استقلال خود، به ناوگان هوایی جهان پیوست و در زمان دولت امان الله خان چند طیاره از شوروی سابق و آلمان خرید و اولین میدان هوایی افغانستان هم در همین زمان در منطقه خواجه رواش کابل ساخته شد.
آریانا به عنوان اولین شرکت هواپیمایی افغانستان در سال 1334 خورشیدی فعالیت خود را آغاز کرد و هنوز هم هرچند نه به کیفیت و کمیت سابق، به فعالیت خود ادامه میدهد. با تاسیس شرکت هواپیمایی آریانا، قدم اساسی در پیشرفت صنعت هوایی در این کشور برداشته شد و موافقت نامه هایی نیز با بعضی از کشورها به امضاء رسید.
به منظور توسعه صنعت حمل و نقل هوایی داخلی و خارجی اداره یی به نام " ریاست مستقل هوایی ملکی " در سال ۱۳۳۵ خورشیدی در کابل تاسیس شد و این کار در امور هوانوردی افغانستان بسیار موثر بود.
بازسازی میدان هوایی کابل و تاسیس چند میدان هوایی دیگر در شهرهای قندهار، هرات، مزارشریف و جلال آباد از مهمترین کارهای صورت گرفته توسط ریاست مستقل هوایی ملکی است.
طبق یک برنامه ریزی بلند مدت، ریاست ملکی هوانوردی موظف شد که صد میدان هوایی بزرگ و کوچک در مرکز هر ولایت و ولسوالی هایی که از جاده های اصلی دور افتاده بودند، احداث نماید.
به طور عموم 45 میدان هوایی در افغانستان وجود دارد که بیشتر آنها پس از سقوط طالبان و به ضرورت عملیات های نظامی ساخته شده اند.
کمپنی های هوایی بر حال افغانستان عبارتند از:
1. آریانا افغان
2. کام ایر.
3. صافی ایرلاینز
4. ترکیش ایرلاینز و غیره ....
مهمترین چالش ها برای توسعه ترانسپورت در کشور
با این وجود وضعیت ترانسپورت در کشور هنوز به مرحله یی نرسیده که بتواند در روند رشد اقتصاد نقش لازم خود را بازی نماید. هنوز موانع عدیده یی وجود دارد که باعث میشود ترانسپورت در کشور به شکل بایسته یی فعالیت ننماید. این موانع را به صورت فشرده میتوان اینگونه برشمرد:
الف) ناامنی:
عدم امنیت مهم ترین چالش سر راه ترانسپورت در کشور به شمار میرود. شاهراه ها از این لحاظ مصونیت ندارند:
1- تجارت به دلیل ناامنی در شاهراهها به مشکل مواجه است.
2- سرقتهای مسلحانه از دیگر گونههای ناامنی است که موجب کندی رشد تجارت در کشور شده است. بسیاری از تاجران نسبت به این موضوع ابراز نگرانی میکنند.
ب) نبود سیستم ترانزیتی استندرد:
نبود یک سیستم ترانزیتی که با استندردهای بین المللی منطبق باشد، از دیگر چالشهای ترانسپورت در کشور است. افغانستان در تلاش است تا خود را شامل سازمان " تیر" و یا سازمان تسهیل کنندۀ حمل و نقل بین المللی نماید. اما وجود فضای بی ثباتی در کشور مانع این مسئله شده است.
اگر افغانستان بتواند حمایت کشورهای عضو " تیر" برای شمولیت را جلب نماید، بدون شک میتواند با نقش بهتری در اقتصاد کشور ظاهر گردد.
ج) کمبود وسایط ترانسپورتی استندرد:
بیشتر وسایط ترانسپورتی افغانستان در اثر جنگهای داخلی از بین رفته و تاکنون وزارت ترانسپورت نتوانسته به حد کافی وسایط باربری و حمل ونقل را در اختیار تاجران قرار دهد.
زیادتر وسایطی که فعلاً مورد استفاده قرار میگیرند به دلیل فرسودگی، کارایی لازم را ندارند و اطمینان بخش نیستند یا هم به دلیل اضافه بار زیاد از استندرد بین المللی خود خارج شده اند. یک تعداد وسایطی را که کشورهای بین المللی کمک نموده اند، در حمل و نقل شهری استفاده میشوند.
د) عدم حمایت و نظارت لازم از سکتور خصوصی:
به خاطر ناتوانی دولت در امر اکمالات ترانسپورتی، سکتور خصوصی توانسته بسیاری از مشکلات تاجران و مردم را حل نماید. اما با این وصف فعالیت سکتور خصوصی به کندی مواجه شده است.
دلیل آن هم عمدتاً عدم حمایت لازم دولت از این بخش است. سهولتهایی که باید برای سکتور خصوصی از سوی دولت ایجاد گردد، بسیار کم ایجاد شده است.
هـ) عدم صداقت پاکستان و ایران:
با این که پاکستان چندین بار برای تسهیل در امر ترانزیت با افغانستان قراردادی را امضاء نموده است، لیکن دیده شده که هرگاه روابط سیاسی میان دو کشور تنش آلود گردیده، قراردادهای ترانزیتی و تجاری خود را زیر پا کرده است.
کالاهای تاجران افغان را در آن سوی سرحدات متوقف کرده و از این ناحیه خسارات هنگفت مالی را به تاجران و مردم افغانستان وارد نموده است. پاکستان همواره از این مسئله بهره برداری سیاسی کرده و افغانستان را تحت فشار قرارداده است.
و) فساد اداری و پول ستانی در شاهراهها:
موجودیت فساد در وزارت ترانسپورت در گذشته یکی از عوامل عدم توسعۀ ترانسپورت بوده است. میلیونها دالر اختلاس در این وزارتخانه باعث کاهش اعتماد جوامع بین المللی شده است. همچنان فساد و قاچاق مواد مخدر از طریق میدان هوایی کابل و نیز عدم مصونیت امنیتی در پروازها، موجب گردید تا پرواز طیاره های آریانا در برخی ممالک لغو گردد.
دستگیری قاچاق بران مواد مخدر در میدان هوایی کابل و حملۀ مخالفان بالای این میدان، مشکلات دیگری بودند که سبب کندی تجارت از این طریق شده است. علاوه برآن پول ستانی که از سوی مأمورین پولیس وترافیک در شاهراهها از تاجران صورت می گیرد، بر روند تجارت تأثیر منفی گذاشته است.
نقش ترانسپورت در انکشاف تجارت داخلی افغانستان
پدیده های طبیعی و تولیدات زراعتی افغانستان عمدتاً شامل معدنیات گوناگون، سنگ های قیمتی و عادی، غله جات و میوه جات و.. میباشند. نظر به خصوصیات طبیعی و شرایط اقلیمی حدود اربعه، این سرزمین به مناطق گرم سیر و سرد سیر تقسیم شده است.
لهذا تولیدات هر منطقه با هم متفاوت بوده و دارای عین تولیدات زراعتی نیستند و این موضوع را میتوان یک دلیل خوب برای تجارت داخلی عنوان کرد. بنابراین زمانی که از تجارت و تبادله سخن زده میشود، موضوع اساسی و با هم گره خورده همانا ترانسپورت است که در صدر مسائل و معاملات تجارتی قرار میگیرد و مسلم است که بدون موجودیت سیستم انتقالات و وسایل ترانسپورتی نمیتوان تجارت را انجام داد.
نقش ترانسپورت در انکشاف تجارت خارجی افغانستان
تجارت خارجی یکی از کهن ترین مناسبات اقتصادی بین کشورهای مختلف جهان بوده و در رشد اقتصادی کشور ها نقش مهمی را بازی میکند. افغانستان که جزء جامعه جهانی به شمار میرود و برای انکشاف اقتصادی خود به منابع عایداتی نیاز شدید دارد می بایست به توسعه تجارت خارجی بیشتر سعی و تلاش نماید.
زیرا که تجارت خارجی از طریق تقویه صادرات میتواند منابع اسعاری را در اختیار کشور قرار دهد که بالاثر آن از یک طرف سطح عاید ملی در داخل کشور بالا رفته و از جانب دیگر قوه خرید وسایل ضروری را برای تقویه بخش های مانند زراعت، صنعت و سایر سکتورها میسر میسازد.
چنانچه آدام اسمیت عقیده داشت که تجارت بین ممالک که به تخصص و تقسیم کار بناء یافته باشد، به طرفین معامله نافع است. متاسفانه در سه دهه اخیر به علت جنگ های داخلی، افغانستان چندان روابط تجارتی با اکثر کشورهای جهان نداشته که واضحاً تاثیرات منفی را بر پیکر اقتصاد وارد نموده است و به یقین میتوان گفت که سهم تجارت خارجی در عایدات ملی کشور بسیار ناچیز است.
پیشنهادات
1. جلب اعتماد کشورهای بین المللی.
2. بازسازی و توسعۀ میادین هوایی.
3. بازسازی شاهراهها و ایجاد خط آهن و اتصال آن به خطوط راه آهن کشورهای همسایه.
4. حمایت از سکتور خصوصی.
با توجه به اهمیت جیوپولیتیکی افغانستان و نقشی که ترانسپورت در بهبود اقتصاد دارد، ضروری است تا دولت به این موضوع توجه جدی نماید و ازطریق رفع موانع، به طرح توسعه اقتصاد افغانستان بیندیشد.